Liska: Ahol a Múlt Fénye Ragyogja be a Lelket

Olaszliszka, vagy Liska, ahogy a helyi zsidó közösség nevezi, varázslatos rejtekhelye Magyarországnak, ahová évente orthodox zsidó zarándokok tízezrei érkeznek. Ebben a csodálatos kis faluban található a Liska nevű haszid dinasztia múltja, mely nem pusztán sírokat és sírköveket őriz, hanem egy évszázadokon átívelő történetet, és egyben a haszidizmus Európai otthonát is jelenti.

A Liska zsidó temető egyedi hely a hagyományok és az elkötelezett hit számára. A haszidizmusnak Európában elsőként otthont adó, Rabbi Tzvi Hirsch Friedman (Frishman), vagy ahogy a közösség hívja: Hershel Lisker, szent sírhelye itt található. Az első Lisker Rebbe, híres szegénysége ellenére, életét a tanítások, jótékonyság, és a csodás segítségadás jegyében élte meg. Nevéhez számtalan csodás tett társul: betegek látogatták meg a híres rebbét, és gyógyulást kaptak, de áldásával sokakat segített jóléthez is. Annak ellenére, hogy az általa vezetett közösség nagy jólétben részesült, ő ragaszkodott ahhoz, hogy a fizetését ne emeljék egy magyar forintnál magasabbra, amit az első kinevezésekor kapott. A csodálatos rebbe 1874-es halála ugyan a helyi közösség virágzásának végét jelentette, ám a haszidizmus befogadásával nagy hatással volt a mindenkori orthodox zsidó közösségek jelenére. A rebbét még napjainkban is zarándokok tízezrei látogatják meg minden évben. Yahrazeit: Av. 14.

A Liska haszid dinasztia és Rabbi Tzvi Hersh Friedman tevékenysége Magyarországon és világszerte hozzájárult a hasszidizmus elterjedéséhez. Ebben működött közre tanítványa, a Kerestir rebbe, Yeshaya Steiner (Yiddish: ישעיה שטיינער; known as Reb Shaya’la of Kerestir (Kerestirer); Yiddish: ר’ ישעיה’לה קערעסטירער‏), aki levelezéseiben később is így írt alá:

„Yeshaya son of R. Moshe, who attended the righteous Rebbe of Liska”

„ישעיה בן ר’ משה וואס איז געווען ביי דעם צדיק אדמו”ר פון ליסק”א”

A szintén híressé vált Kerestir Rebbe emlékezése is mutatja az Liska-i örökség hatalmas tiszteletét és hatását.

Hershel Lisker legfontosabb tanításait az Ach Pri Tevuah[1] (Hebrew: אך פרי תבואה) és Hayoshor veHatov (Hebrew: הישר והטוב) gyűjtik össze.

A Liszker Rebbe messzeföldön híres volt gyógyításról. Sokan hozzá más országokból is Liska faluba vándoroltak, és kérték tőle gyógyulásukat. A közösségben az a hiedelem élt, hogy a rabbi áldása és imái képesek voltak gyógyítani a testi és lelki szenvedéseket. Ennek halála után is többen tapasztalták fennmaradását a sírhelyéhez érkező zarándokok közül.

Bár Rabbi Tzvi Hersh Friedman személyes életében szegényként élt, tanításaiban és tetteiben hangsúlyozta a lelki gazdagság és elégedettség fontosságát. Arra ösztönözte követőit, hogy ne csak a materiális javak után kutassanak, hanem az igazi gazdagságot találják meg a könyv tanításában. Szavai elhozták a közösség és az egyes személyek anyagi jólétét is.

A Liszker Rebbe hite az erős családi kötelékekben is megnyilvánult. Sokan fordultak hozzá segítségért a házasságkötés, a boldogság és a harmónia érdekében áldásáért. Rendkívüli érzékenységet mutatott az elesettek és az árvák iránt. A közösségében támogatási rendszert hozott létre azoknak, akik elvesztették szüleiket vagy nehéz körülmények között éltek.

Rabbi Tzvi Hersh Friedman életében és tanításaiban is megmutatkozott a tudomány és a vallás összekapcsolása. Bár a fő hangsúly a vallási tanításokon volt, támogatta a tudományt, és a közösségében is ösztönözte a tanulást és az oktatást.

Halála után a csodás történések nem szűntek meg. Azok a zarándokok, akik imájukkal, kéréseikkel, és kívánságaikkal napjainkban is a nagyszerű Rebbe sírjához érkeznek, meghallgattatnak.

Az Olaszliszka (Liska) zsidó temető két gondnoka olyan cselekedetet hajtottak végre, mely nem csupán a sírok, de a múlt iránti tisztelet és emlékezés hordozója is. Minden sírnál gyertyát gyújtottak meg, melyek lángjai azoknak a lelkei előtt hajolt meg, akik hajdanán ebben a kis faluban élték életüket. A gyertyák lángja egyfajta hídnak számít a múlt és a jelen között, melynek fénye az emlékezés mélyéről ragyog fel.

A gyertyák lángja a zsidó vallás mély szimbóluma. A lángok nem pusztán fényt vetítenek, hanem egy kaput is megnyitnak mindehez, mi Örökkévaló. Ahogyan a Könyv mondja:

“Man’s soul is the Lord’s lamp, which searches out all the innermost parts.” Proverbs 20:27 Héberül: נֵ֣ר יְ֖הוָה נִשְׁמַ֣ת אָדָ֑ם חֹ֜פֵ֗שׂ כָּל־חַדְרֵי־בָֽטֶן: מִשְׁלֵי 20

Ezen gyertyák szent tüzének égése erősíti a köteléket az örökkévalóság és az emlékezet között, hozzájárulva a közösség emlékének megőrzéséhez, akik e falu földjén éltek.

2024. évben éljük a Holocaust 80. évfordulóját. Az Olaszliszka (Liska) zsidó temetőjében lángoló tiszteletteljes fények nem csupán az egyedi sírokat, hanem egy egész korszakot, egy egész nép sorsát idézik. A gyertyák lángja nem csak a sírok emlékét őrzi, hanem az el nem mesélt életeket és a fel nem épült családokat is. Az emlékezés fényei által ezek a lángok megelevenítik a Holokauszt alatt elszenvedett tragédiákat, kiemelve azt az emlékeztetést, hogy minden egyes élet, mely sosem élhette meg a maga teljességét, egy veszteség mindannyiunk számára.

Ebben a fényárban, a sok meggyújtott gyertya nem csupán sírokat világít meg, hanem egy élő emlékművé válik, mely az emberség erejével hordozza magában a Holokauszt sötét árnyait, egyúttal megérintve a jelenünk és a jövőnk reményteljes szféráját.

A gyertyák lángja és a Liska Rebbe öröksége együttesen emlékeztet bennünket arra, hogy az emlékezés fénye mindörökké él. A gyertyák fénye nem csupán az elhunytak emlékét őrzi meg, hanem azt az üzenetet hordozza, hogy még a legmélyebb sötétségben is találhatunk fényt, reményt és összefogást a jövő felé vezető úton.

Ez a kis temető nem csupán sírokkal teli terület, hanem egy hely, ahol a múlt tisztelete és az emlékezés tiszta fénye egyesül. A két gondnok nemes gesztusa időről időre újra megeleveníti ezen szent hely varázsát, és megidézi a múlt emlékeit.

A következő hasonló megemlékezés a Reb Shaya’la of Kerestir yarhzeit-ja előtt, csütörtökön (2024-05-09) lesz, naplementekor.

Liska: Where the Light of the Past Shines on the Soul

Olaszliszka, or Liska, as the local Jewish community calls it, is a magical hideaway in Hungary, where tens of thousands of Orthodox Jewish pilgrims come every year. In this wonderful little village, the past of the Hasidic dynasty called Liska can be found, which not only preserves graves and tombstones, but a history spanning centuries, and also represents the European home of Hasidism.

Liska Jewish Cemetery is a unique place for traditions and dedicated faith. The holy grave of Rabbi Tzvi Hirsch Friedman (Frishman), or as the community calls him: “Hershel Lisker”, the first home of Hasidism in Europe, is located here. The first Lisker Rebbe, despite his famous poverty, lived his life in the spirit of teachings, charity, and miraculous assistance. His name is associated with countless miraculous deeds: sick people visited the famous rebbe and received healing, but he also helped many to prosperity with his blessing. Despite the fact that the community he led enjoyed great prosperity, he insisted that his salary not be raised higher than the one Hungarian forint he received when he was first appointed. The death of the wonderful rebbe in 1874 marked the end of the flourishing of the local community, but with the acceptance of Hasidism, it had a great impact on the present of the Orthodox Jewish communities of that time. Tens of thousands of pilgrims visit the rebbe every year even today. Yahrazeit: Av. 14.

The activities of the Liska Hasidic dynasty and Rabbi Tzvi Hersh Friedman contributed to the spread of Hasidism in Hungary and worldwide. His student, the Kerestir rebbe, Yeshaya Steiner (Yiddish: ישעיה steiner; known as Reb Shaya’la of Kerestir (Kerestirer); Yiddish: ר’ ישעיה’לה קערעסטירער‏), who later signed his correspondence as follows:

„Yeshaya son of R. Moshe, who attended the righteous Rebbe of Liska”

„ישעיה בן ר’ משה וואס איז געווען ביי דעם צדיק אדמו”ר פון ליסק”א”

The memory of the Kerestir Rebbe, who also became famous, also shows the great respect and influence of the Liska heritage.

Hershel Lisker’s most important teachings are collected in Ach Pri Tevuah[1] (Hebrew: אך פרי תבואה) and Hayoshor veHatov (Hebrew: הישר והןוב).

The Liszker Rebbe was famous far and wide for healing. Many people from other countries also migrated to the village of Liska and asked him to heal them. There was a belief in the community that the rabbi’s blessing and prayers could heal physical and mental suffering. Even after his death, several pilgrims who came to his grave experienced his survival.

Although Rabbi Tzvi Hersh Friedman lived as a poor person in his personal life, in his teachings and actions he emphasized the importance of spiritual wealth and contentment. He encouraged his followers not only to search for material possessions, but to find true wealth in the teachings of the book. His words brought the community and individual financial well-being.

The faith of the Liszker Rebbe was also manifested in strong family ties. Many have turned to him for help in marriage, for his blessings for happiness and harmony. He showed extraordinary sensitivity towards the fallen and the orphans. In his community, he created a support system for those who lost their parents or lived in difficult circumstances.

In the life and teachings of Rabbi Tzvi Hersh Friedman, the connection of science and religion was also shown. Although his main focus was on religious teachings, he supported science and encouraged learning and education in his community.

After his death, the miraculous events did not stop. Those pilgrims who come to the grave of the great Rebbe with their prayers, requests, and wishes even today are heard.

The two custodians of the Olaszliszka (Liska) Jewish cemetery performed an act that is not only the graves, but also the bearer of respect and remembrance for the past. Candles were lit at each grave, the flames of which bowed before the souls of those who once lived in this small village. The flame of the candles is considered a kind of bridge between the past and the present, the light of which shines from the depths of memory.

The flame of candles is a deep symbol of the Jewish religion. The flames do not merely cast light, but also open a gate to all that is Eternal. As the Book says:

“Man’s soul is the Lord’s lamp, which searches out all the innermost parts.” Proverbs 20:27

Hebrew: נֵ֣ר יְ֖הוָה נִשְׁמַ֣ת אָדָ֑ם חֹ֜פֵ֗שׂ כָּל־חַדְרֵי־בָֽטֶן: מִשְׁלֵי 20:27

The burning of the sacred fire of these candles strengthens the bond between eternity and memory, contributing to the preservation of the memory of the community who lived on the land of this village.

In 2024, we are living the 80th anniversary of the Holocaust. The reverent lights burning in the Jewish cemetery of Olaszliszka (Liska) evoke not only individual graves, but also an entire era, the fate of an entire people. The flame of the candles not only preserves the memory of the graves, but also the untold lives and the unbuilt families. Through the lights of remembrance, these flames bring to life the tragedies suffered during the Holocaust, highlighting the reminder that each life that was never lived to its fullest is a loss to us all.

In this flood of light, the many lit candles do not just light up graves, but become a living monument, which with the power of humanity carries the dark shadows of the Holocaust, while at the same time touching the hopeful sphere of our present and future.

Together, the flame of the candles and the legacy of the Liska Rebbe remind us that the light of remembrance lives on forever. The light of the candles not only preserves the memory of the deceased, but also carries the message that even in the deepest darkness, we can find light, hope and unity on the way to the future.

This small cemetery is not just an area full of graves, but a place where respect for the past and the clear light of remembrance come together. The noble gesture of the two caretakers revives the charm of this holy place from time to time and evokes the memories of the past.

The next similar commemoration will take place before the yarhzeit of Reb Shaya’la of Kerestir on Thursday (2024-05-09) at sunset.

ליסקאַ: ווו די ליכט פון די פאַרגאַנגענהייט שיינט אויף דער נשמה

אָלאַסשלישקאַ, אָדער ליסקאַ, ווי די היגע ייִדיש קהילה רופט עס, איז אַ מאַגיש באַהאַלטן אין אונגארן, ווו צענדליקער טויזנטער פון ארטאדאקס אידישע פּילגרימס קומען יעדער יאָר. אין דעם ווונדערלעך שטעטל געפינט זיך די פאַרגאַנגענהייט פון דער חסידישער דינאַסטיע מיטן נאָמען ליסקאַ, וואָס ניט בלויז פּרעזערווירט קברים און מצבות, נאָר אַ געשיכטע וואָס שפּירט זיך הונדערטער יאָרן, און רעפּראַזענץ אויך די אייראפעישע היים פון חסידות.

ליסקאַ ייִדיש בית-עולם איז אַ יינציק אָרט פֿאַר טראדיציעס און דעדאַקייטאַד אמונה. דא געפינט זיך דער הייליגער קברו פון רבי צבי הירש פרידמאן (פרישמאן), אדער ווי די קהילה רופט אים: “הארש ל ליסק ר”, די ערשטע היים פון חסידות אין אייראפע. דע ר ערשטע ר ליסק ר אדמו״ ר הא ט טרא ץ זײ ן בארימטע ר ארעמקײט , געלעב ט זײ ן לעב ן אי ן גײס ט פו ן תורות , צדקה , או ן נסיםדיק ע הילף . זײַן נאָמען איז פֿאַרבונדן מיט אומצאָליקע ניסים־מעשׂים: קראַנקע מענטשן האָבן באַזוכט דעם באַרימטן רבין און באַקומען רפואה, אָבער ער האָט אויך מיט זײַן ברכה געהאָלפֿן אַ סך צו פֿריִער. טרא ץ דע ם פאקט , א ז ד י קהילה , װא ס ע ר הא ט אנגעפיר ט הא ט גענומע ן א גרויםע ר פרײלעכקײ ט , הא ט ע ר געדרײט , א ז זײ ן געהײס ן זאל ן ניש ט געהויב ן װער ן העכער , װ י דע ר אײ ן אונגארישע ר פורינט , װא ם ע ר הא ט באקומע ן װע ן ע ר אי ז ערשט ע באשטימ ט געװארן . דער פטירה פון דעם וואונדערבארן רבי’ן אין 1874 האט אנגעצייכנט דעם סוף פון דער בליען פון די ארטיגע קהילה, אבער מיט’ן קבלת החסידות האט עס געהאט א גרויסע השפּעה אויף די היינטיגע צייטן פון די ארטאדאקסישע אידישע קהילות. צענדליגער טויזנטער פליגערס באזוכן דעם רבין יעדן יאר אפילו היינט. יארצייט : אב 14 .

די אַקטיוויטעטן פון דער חסידישער דינאסטיע ליסקא און הרב צבי הערש פרידמאן האבן בייגעשטייערט צו דער פארשפרייטונג פון חסידות אין אונגארן און איבער דער וועלט. זיין תלמיד, דער קערעסטירער רבי, ישעיה שטיינער (באקאנט אלס ר’ שייעלא פון קערעסטיר; ר’ ישעיה’לה קערעסטירער), וועלכער האָט שפּעטער אונטערגעשריבן זיין קארעספאנדענץ ווי פאלגענד:

„ישעיה בן ר’ משה וואס איז געווען ביי דעם צדיק אדמו”ר פון ליסק”א”

דער זכרון פונעם קערעסטיר רבי’ן, וועלכער איז אויך געוואָרן באַרימט, ווייזט אויך דעם גרויסן רעספּעקט און השפּעה פון דער ליסקא ירושה.

הערשל ליסקערס וויכטיקסטע לערנונגען זענען געזאמלט אין אח פרי תבואה[1] (עברית: אך פרי תבואה) און היושור והטוב (העברעאיש: הישר והנוב).

דער ליזקער רבי איז געווען באַרימט ווייט און ברייט פאַר היילונג. פילע מענטשן פון אנדערע לענדער אויך מייגרייטיד צו דעם דאָרף פון ליסקאַ און געבעטן אים צו היילן זיי. עס איז געווען אַ גלויבן אין דער קהילה אַז דעם רבינס ברכה און תפילות קענען היילן גשמיות און גייַסטיק ליידן. אפילו נאָך זיין טויט, עטלעכע פּילגרימס וואס זענען געקומען צו זיין קבר, יקספּיריאַנסט זיין ניצל.

הגם ר׳ צבי הערש פרידמאן האט געלעבט אלס אן ארעמאן אין זיין פערזענליכען לעבן, האט ער אין זיינע תורות און מעשים אונטערגעשטראכן די וויכטיקייט פון גייסטיקן עשירות און צופרידנהייט. ער ינקעראַדזשד זיין אנהענגערס ניט בלויז צו זוכן פֿאַר מאַטעריאַל פאַרמעגן, אָבער צו געפֿינען אמת עשירות אין די לערנונגען פון דעם בוך. זײנ ע װערטע ר האב ן געבראכ ט ד י קהיל ה או ן אײנצלנ ם פינאנציעל ן גוטס .

די אמונה פונעם ליזקער רבי’ן האָט זיך אויך באַוויזן אין שטאַרקע משפּחה-פאַרבינדונגען. פילע האָבן זיך ווענדן צו אים פֿאַר הילף אין חתונה, פֿאַר זיין ברכות פֿאַר גליק און האַרמאָניע. ע ר הא ט ארויסגעװיזע ן א ן אויםערגעװײנלעכ ע סענסיטיוויטעט , צ ו ד י געפאלענ ע או ן ד י יתומים . אין זײַן קהילה האָט ער געשאַפֿן אַ שטיצע־סיסטעם פֿאַר די וואָס האָבן פֿאַרלוירן זייערע עלטערן אָדער געלעבט אין שווערע אומשטענדן.

אין דעם לעבן און לימוד פון הרב צבי הערש פרידמאן האט מען אויך געוויזן די פארבינדונג פון וויסנשאפט און רעליגיע. כאָטש זיין הויפּט פאָקוס איז געווען אויף רעליגיעז לערנונגען, ער געשטיצט וויסנשאַפֿט און ינקעראַדזשד לערנען און בילדונג אין זיין קהל.

נאָך זיין טויט, די ניסימדיק געשעענישן האָבן נישט האַלטן. די עולים, וואָס קומען צו דעם קבר פון דעם גרויסן רבי’ן מיט זייערע תפילות, בקשות און וואונטשן, ווערן אויך היינט געהערט.

ד י צװ ײ שוכטע ר פו ן דע ם ױדיש ן בית־עלמי ן אולאסלישק ע (ליסקא ) האב ן געפיר ט א ן אקט , װא ס אי ז ניש ט בלוי ז ד י קברים , נא ר אוי ך דע ר טראגע ר פו ן רעספעקט , או ן אנדענקונ ג פו ן דע ר פארגאנגענהייט . ביי יעדן קבר האט מען אנגעצונדן ליכט, וואס די פלאמען האבן זיך געבויגן פאר די נשמות פון די, וואס האבן אמאל געוואוינט אין דעם קליינעם דארף. דער פלאם פון די ליכט ווערט פאררעכנט ווי א סארט בריק צווישן פארגאנגענהייט און היינט, וואס דאס ליכט שיינט פון די טיפענישן פון זכּרון.

דער פלאַם פון ליכט איז אַ טיף סימבאָל פון דער ייִדישער רעליגיע. די פלאַמען וואַרפן נישט בלויז ליכט, נאָר עפֿענען אויך אַ טויער צו אַלץ וואָס איז אייביק. ווי דער ספר זאגט:

“דער מענטש ‘ס נשמה איז די האר ‘ס לאָמפּ, וואָס זוכן אויס אַלע די ינערמאָסט טיילן.” משלי 20:27 עברית: נֵ֣ר יְ֖הוָה נִשְׁמַ֣ת אָדָם חֹ֜פֵ֗שׂ כָּל-חַדְרֵי-בָֽטֶן: מִשְׁלֵי 20:27

דאס פארברענען פונעם הייליגן פייער פון די דאזיקע ליכטלעך פארשטארקט דעם בונד צווישן אייביקייט און זכרון, ביישטייערנדיק צו דער אפהיטונג פון דער אנדענק פון דער קהילה וואס האט געוואוינט אויפן לאנד פון דעם דארף.

אין 2024 לעבן מיר דעם 80סטן יאָרטאָג פֿונעם חורבן. די יראת־שמים, וואָס ברענען אויפֿן ייִדישן בית־עולם פֿון אָלאַשלישקאַ (ליסקאַ), ברענגען אַרויס ניט נאָר יחידים קברים, נאָר אויך אַ גאַנצע תּקופֿה, דעם גורל פֿון אַ גאַנץ פֿאָלק. ד י פלע ם פו ן ד י ליכט ן היט ן ניש ט בלוי ז דע ר אנדענ ק פו ן ד י קברים , נא ר אוי ך ד י אומדערציילט ע לעב ן או ן ד י אומגעבויט ע פאמיליעס . דורך די ליכט פון דערמאָנונג ברענגען די דאָזיקע פלאמען צו לעבן די טראַגעדיעס וואָס זענען געליטן געוואָרן בעתן חורבן, און הויכפּונקט די דערמאָנונג, אַז יעדעס לעבן וואָס מען האָט קיינמאָל ניט אויסגעלעבט, איז אַ פאַרלוסט פאַר אונז אַלע.

אין דעם מבול פון ליכט, צינדן די פילע אָנגעצונדענע ליכט נישט בלויז ארויף קברים, נאר ווערן א לעבעדיקער מאנומענט, וואס טראגט מיט דער כח פון מענטשהייט די טונקעלע שאטנס פונעם חורבן, און רירט זיך גלייכצייטיק צו די האפענונגען ספערע פון אונזער היינטיקער און צוקונפֿט.

אינאיינעם דערמאנען די פלאם פון די ליכט און די ירושה פונעם ליסקא רבי’ן, אז דער ליכט פון יזכור לעבט אויף אייביק. דאָס ליכט פֿון די ליכט באַהיט ניט נאָר דעם אָנדענק פֿונעם נפטר, נאָר טראָגט אויך דעם אָנזאָג, אַז אַפֿילו אין דער טיפֿעסטער פֿינצטערניש קענען מיר געפֿינען ליכט, האָפענונג און אחדות אויפֿן וועג צו דער צוקונפֿט.

דע ר דאזיקע ר קלײנע ר בית־עלמי ן אי ז ניש ט בלוי ז א געגנ ט פו ל מי ט קברים , נא ר א ארט , װא ו זי ך צוזאמע ן רעספעקטיר ט פא ר דע ר פארגאנגענע ר צײ ט או ן דע ר קלארע ר ליכט־געדענק . די איידעלע האַווייַע פון די צוויי פאַרזאָרגן ריווייווז די כיין פון דעם הייליק אָרט פון צייַט צו צייַט און ריווייווז די זכרונות פון פאַרגאַנגענהייט.

דאנערשטאג (09-05-2024) ביי זונ – אונטערגאנג וועט פארקומען די קומענדיגע ענליכע אזכרה פארן יארצייט פון רבי’ן שייעלא פון קערעסטיר.